တရားဓမ္မ

ရုပ်ခန္ဓာ ၁-ပါးနှင့် နာမ်ခန္ဓာ ၄-ပါး ပေါင်းစပ်ဖွဲ့စည်းထားသည်။ (၁) ရူပက္ခန္ဓာ – ဖောက်ပြန်တတ်သော ရုပ်အစုအဝေး (ပြောင်းလဲပျက်စီးတတ်သည့် သဘောရှိသော ရုပ်အစုအဝေး။)(၂) ဝေဒနာက္ခန္ဓာ – ခံစားတတ်သော နာမ်အစုအဝေး။(၃) သညက္ခန္ဓာ – မှတ်သားတတ်သောသဘောကို သညက္ခန္ဓာဟုခေါ်ပါသည်။ (သင်ညက်ခန်ဒါ ဟု အသံထွက်ပါသည်။) (၄) သင်္ခါရက္ခန္ဓာ – စေ့စော်၊တိုက်တွန်း၊ပြုပြင်တက်သောနာမ်အစုအဝေး။(၅) ဝိဉာဏက္ခန္ဓာ – သိမှုနာမ်အစုအဝေး။ သရုပ် (၁) ရူပက္ခန္ဓာ – ရုပ် ၂၈-ပါး။(၂) ဝေဒနာက္ခန္ဓာ – ဝေဒနာစေတသိက်။(၃) သညက္ခန္ဓာ – သညာစေတသိက်။(၄) သင်္ခါရက္ခန္ဓာ – ဝေဒနာ, သညာ မှကြွင်းသော စေတသိက် ၅၀။(၅) ဝိဉာဏက္ခန္ဓာ – စိတ် ၈၉-ပါး။ ကျမ်းညွှန်း

ဒီနေရာမှာ သုဒ္ဓဝိပဿနာယာနိကပုဂ္ဂိုလ်အတွက် ဝိပဿနာ ခဏိကသမာဓိဆိုတာ ဘယ်လိုသမာဓိမျိုးလဲဆိုရင် ဓာတ်ကမ္မဋ္ဌာန်းလမ်းစဉ်ကသွားတဲ့ သမာဓိကိုသာ ဝိပဿနာ ခဏိကသမာဓိလို့ ခေါ်ဆိုတာ  ဖြစ်ပါတယ်။  ဘာကြောင့်ပါလဲဆိုရင်တော့ ဝိသုဒ္ဓိမဂ္ဂအဋ္ဌကထာ၊ မဟာသတိပဋ္ဌာနသုတ္တန်အဋ္ဌကထာ နဲ့ တခြားသုတ္တန်ပေါင်းများစွာမှာ ဟောကြားဖွင့်ဆိုထားတဲ့အတိုင်း ဝိပဿနာပိုင်းသို့ ရောက်လာတဲ့အခါမှာ ရုပ်ကမ္မဋ္ဌာန်း နာမ်ကမ္မဋ္ဌာန်းဆိုပြီး ကမ္မဋ္ဌာန်း နှစ်မျိုးရှိတဲ့အနက် ရုပ်ကမ္မဋ္ဌာန်းကို ရှုတော့မယ်ဆိုရင် သုဒ္ဓဝိပဿနာယာနိကပုဂ္ဂိုလ်ရော၊ သမထယာနိကပုဂ္ဂိုလ်ရော ပုဂ္ဂိုလ်နှစ်မျိုးစလုံးဟာ ဓာတ်ကမ္မဋ္ဌာန်းအကျဉ်းနည်း၊ ဓာတ်ကမ္မဋ္ဌာန်းအကျယ်နည်းဆိုပြီး နှစ်နည်းရှိတဲ့အနက် ဓာတ်ကမ္မဋ္ဌာန်းနည်း တစ်မျိုးမျိုးနဲ့ ရှုဖို့ ညွှန်ကြားထားလို့ပါပဲ။ တစ်နည်းအားဖြင့် ဝိပဿနာရှုလိုကြတဲ့ သမထယာနိကပုဂ္ဂိုလ်ရော၊ သုဒ္ဓဝိပဿနာယာနိကပုဂ္ဂိုလ်ရော ပုဂ္ဂိုလ်နှစ်မျိုးစလုံးကို ဓာတ်ကမ္မဋ္ဌာန်းနည်းနဲ့ ဝိပဿနာ ရှုဖို့ ညွှန်ကြားထားလို့ပါပဲ။ ဒါ့ကြောင့် ဒီနေရာမှာ ဝိပဿနာခဏိကသမာဓိဆိုတာ ဘယ်လိုသမာဓိမျိုးလဲဆိုရင် ဓာတ်ကမ္မဋ္ဌာန်းလမ်းစဉ်ကသွားတဲ့ သမာဓိကိုသာ ဝိပဿနာ ခဏိကသမာဓိလို့ခေါ်ဆိုတာ  ဖြစ်ပါတယ်ဆိုပြီး ပြောနေရခြင်း ဖြစ်ပါတယ်။ 

မေတ္တသုတ် (ပါဠိ၊ မြန်မာပြန်) – ခုဒ္ဒကပါဌ၊ ဓမ္မပဒ၊ ဥဒါန၊ ဣတိဝုတ္တက၊ သုတ္တနိပါတ ယဿာနုဘာဝတော ယက္ခာ၊ နေဝ ဒဿေန္တိ ဘီသနံ။ ယဉှိ စေဝါ နုယုဉ္ဇန္တော၊ ရတ္တိန္ဒိဝ မတန္ဒိတော။သုခံ သုပတိ သုတ္တော စ၊ ပါပံ ကိဉ္စိ န ပဿတိ။ ဧဝမာဒိ ဂုဏူပေတံ။ ပရိတ္တံ တံ ဘဏာမ ဟေ။ (“ယဉှိ” ကို “ယင်ညှိ” ဟုဖတ်ပါ။) ၁။ ကရဏီယမတ္ထကုသလေန၊ ယန္တသန္တံ ပဒံ အဘိသမေစ္စ။ သက္ကော ဥဇူ စ သုဟုဇူ စ၊ သူဝစော စဿ မုဒု အနတိမာနီ။ ၁။ ငြိမ်းအေးသော နိဗ္ဗာန်သို့ ဥာဏ်ဖြင့် သက်ဝင်၍

မဂ်ဉာဏ်၏အသင်းအပင်းတွင် ပါဝင်သော တရားစု (ဝါ) မဂ်ဉာဏ်ဘက်၌ ပါဝင်၍ မဂ်ဉာဏ်၏ အကျိုးကို သယ်ပိုးဆောင်ရွက်တတ်သော တရားစုကို ဗောဓိပက္ခိယဟု ခေါ်ပါသည်။ ဗောဓိယာ– မဂ်ဉာဏ်၏၊ပက္ခေ– အဖို့၌ (ဝါ) အပင်းအသင်း၌၊ဘဝါ– ဖြစ်ကုန်သောတရားတို့တည်း၊ဣတိ– ဤသို့သော အကြောင်း ကြောင့်၊ဗောဓိပက္ခိယာ– ဗောဓိပက္ခိယ မည်ကုန်၏။ (ဗောဓိပက္ခိယဒီပနီ) ဗောဓိပက္ခိယတရားစုများကား − (က) သတိပဋ္ဌာန် (၄) ပါး(ခ) သမ္မပ္ပဓာန် (၄) ပါး(ဂ) ဣဒ္ဓိပါဒ် (၄) ပါး(ဃ) ဣန္ဒြေ (၅) ပါး(င) ဗိုလ် (၅) ပါး(စ) ဗောဇ္ဈင် (၇) ပါး(ဆ) မဂ္ဂင် (၈) ပါး စုစုပေါင်း ၃၇ ပါးရှိသည်။ (က) သတိပဋ္ဌာန် (၄) ပါး